Na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie, verloor Rusland een derde van haar communistische territorium. Het voormalige Sovjetrijk viel uit elkaar in vijftien “onafhankelijke” republieken. Al snel bleek dat de oude Sovjet-Unie simpelweg te groot was om onder Russische invloedssferen te houden. Zo “verloor” het Kremlin, al vrij snel, de drie Baltische Staten aan de NAVO. Waar de Russische overheid voorheen de controle probeerde te houden door militair of economisch in te grijpen, zien wij door technologische ontwikkelingen een andere tendens ontstaan. Namelijk het censureren of het volk volledig afsluiten van de toegang tot het internet. Niet alleen Rusland, maar ook andere voormalig Sovjetrepublieken zetten deze vorm van repressie in. Deze ontwikkeling is zorgelijk en heeft desastreuze gevolgen voor de bevolking, het imago van de overheid en de economie.
Waarom internetcensuur?
Na achtereenvolgende maatschappelijke en politieke onrust in Kirgizië, Oekraïne en Wit-Rusland is het nu ook de beurt aan Kazachstan. Dit Centraal-Aziatische land is de grootste voormalige Sovjetrepubliek en een economisch grootmacht in de regio. Daarom ontstond er veel onrust toen de bevolking aanvankelijk in opstand kwam tegen een verdubbeling van de brandstofprijzen. Later bleek dat de protestanten zich ook keerden tegen het autoritaire regime van de Kazachse overheid. Meerdere overheidsgebouwen vlogen in brand, winkels werden geplunderd en politieagenten en betogers kwamen om het leven. Om de online oproepen om te protesteren de kop in de drukken en de verspreiding van disinformatie te voorkomen, besloot de Kazachse regering sociale media platformen uit de lucht te halen. Het monopolie van de regering op de telecommunicatie-infrastructuur maakt deze extreme maatregel mogelijk.
Wat zijn de gevolgen?
Tegenwoordig kunnen blokkades op sociale media platformen worden omzeilt door het gebruik van VPNs, echter kan hiermee niet het totale internet black-out worden ontweken. De afgelopen jaren geven steeds meer overheden prioriteit aan de ontwikkeling van een digitale economie, zo dus ook de Kazachse. Haast al het berichtenverkeer, van het aanvragen van toeslagen, tot het inschrijven van je kind bij de basisschool, vindt plaats via een digitaal platform. Ook dit wordt buitenwerking gesteld, wanneer de toegang tot het internet wordt verhinderd. Naast praktische zaken, werd het voor Kazachen ook steeds lastiger om zichzelf in de primaire levensbehoeftes te voorzien. Door de internetblokkade konden mensen geen geld pinnen of online transacties uitvoeren om bijvoorbeeld eten te kopen.
Experts verwachten dat een internetblokkade weinig voordelen zal opleveren voor de Kazachse overheid. Toen de Wit-Russische dictator Alexander Loekasjenko in augustus 2020 tijdens massaprotesten de toegang tot internet probeerde te beperken, sloten miljoenen mensen zich aan bij de protesten via Telegram. Telegram is een online platform, waarbij je gesprekken kan versleutelen en kan communiceren zonder telefoonnummer, redelijk anoniem dus. Toch lijkt de Kazachse regering ook geleerd te hebben van de volksopstand bij bondgenoot Wit-Rusland. In Wit-Rusland hebben video’s van politiegeweld de protesten aangewakkerd, dus het verbergen en overschaduwen ervan kan een slimme zet zijn van het regime, althans op de korte termijn.
Vanuit een economisch perspectief is het censureren of het blokkeren van het internet desastreus. Internationale investeerders zien dat de regering bereid is om het economische en sociale leven met digitale middelen te ontwrichten om de macht te behouden. In Kazachstan zullen onder andere olie- en gasbedrijven worden afgeschrikt door de vergaande macht van het autoritaire regime en zullen mogelijk nalaten om lange termijn investeringen te doen.
Toenemende afhankelijkheid van een digitale samenleving
De gebeurtenissen in Kazachstan kunnen ook in een breder perspectief worden geplaatst. Niet alleen in conflictsituaties, maar ook hier in Nederland zijn mensen afhankelijk van het internet en overheidsdiensten. Ondanks dat de Nederlandse overheid geen monopolie heeft op de telecommunicatie-infrastructuur, bestaan er zeker gevaren omtrent onze en de Europese digitale veiligheid. (zie artikel: nieuwe generatie mobiele telecommunicatie en ontwrichte (geo)politieke verhoudingen).
