Op de valreep, 9 dagen voor het intreden van de Algemene verordening gegevensbescherming (AVG), is de Uitvoeringswet Algemene verordening gegevensbescherming (UAVG) aangenomen door de Eerste Kamer. In artikel 43 van deze UAVG staan de uitzonderingen omtrent gegevensverwerking voor journalistieke doeleinden benoemd. Deze uitzonderingen gelden tevens ook voor academische, artistieke of literaire uitdrukkingsvormen. Deze categorieën kunnen als vrij brede begrippen worden beschouwd. Zo kan iemand die een blog heeft zich al beroepen op journalistieke uitzonderingen. In deze blog wordt er onder andere gekeken naar het effect voor nieuwsorganisaties.
Hiermee worden organisaties bedoeld met een regionaal tot nationaal publiek via televisie, radio, krant en diverse digitale outlets. Denk hierbij aan het Algemeen Dagblad en de Volkskrant (de Persgroep), 538, SBS en Net5 (Talpa Network)en de nationale en regionale publieke omroepen. Over het algemeen maken nieuwsorganisaties gebruik van de ‘gerechtvaardigd belang’ grondslag. Hierbij wordt een afweging gemaakt tussen de belangen van de nieuwsorganisatie ten opzichte van de persoon van wie gegevens wordt verwerkt. Het belang van een nieuwsorganisatie is onafhankelijke journalistiek en gezien dit de kerntaak van zo’n organisatie is, weegt dit belang zwaar.
Uitzonderingen genoemd in de UAVG
Indien het verwerken van gegevens plaatsvindt voor uitsluitend journalistieke doeleinde is er sprake van meerdere uitzonderingen waarvan ik er een aantal zal uitlichten. De uitzondering op artikel 7, derde lid, van de AVG houdt in dat betrokkene(n) geen recht hebben om toestemming voor gegevensverwerking in te trekken. Waar dit recht in reguliere situaties wel bestaat, zou dit problematisch zijn voor nieuwsorganisaties. Het zou bijvoorbeeld niet werkbaar zijn om televisieprogramma’s te maken waarna geïnterviewde personen hun toestemming tot het gebruik van hun beeltenis (een persoonsgegeven) intrekken op het moment dat ze toch liever niet op televisie zouden komen.
Artikel 17
Hier sluit de uitzondering op artikel 17, het recht op gegevenswissing, op aan. Dit houdt bijvoorbeeld in dat een verzoek tot gegevenswissing van personen genoemd in nieuwsartikelen niet gehonoreerd hoeft te worden, ondanks dat dit in reguliere situaties een recht van de betrokkene(n) zou zijn. Een nieuwsorganisatie kan er zelf voor kiezen om het artikel te verwijderen maar hoeft dit dus niet te doen. Hier zal dan een afweging kunnen worden gemaakt tussen de waarde van het nieuwsartikel en het effect dat het artikel heeft op de persoon in kwestie. Tevens lijken nieuwsorganisaties over het algemeen de voorkeur te geven aan het intact houden van hun archieven. Daarom zal een artikel omtrent het aftreden van een persoon in een publieke functie minder snel worden verwijderd dan een artikel waar een persoon wordt beloond voor het redden van een dier in nood. Op de volgende rechten van betrokkenen gelden ook uitzonderingen wanneer persoonsgegevens worden verwerkt voor journalistieke doeleinden:
- Artikel 15, het recht op inzage
- Artikel 16, het recht op rectificatie & aanvulling
- Artikel 18, het recht op beperking van de verwerking
- Artikel 20, het recht op overdraagbaarheid
- Artikel 21, het recht van bezwaar
- Artikel 22, het recht met betrekking tot geautomatiseerde besluitvorming en profilering
Uitzondering op Artikel 9
Tevens is er voor journalistieke doeleinden een uitzondering gemaakt op artikel 9, het verwerken van bijzondere categorieën van persoonsgegevens en artikel 10, het verwerken van persoonsgegevens betreffende strafrechtelijke veroordelingen en strafbare feiten. Onder bijzondere persoonsgegevens wordt ras of etnische afkomst, politieke opvattingen, religieuze of levensbeschouwelijke overtuigingen, het lidmaatschap van een vakbond, genetische en biometrische gegevens, medische gegevens en seksuele gerichtheid verstaan. Waar het verwerken van deze bijzondere categorieën en strafrechtelijke soorten gegevens voor de bedrijfsvoering van een organisatie beperkt is toegestaan, is dit een belangrijk (en onontkoombaar) deel van nieuwsverslaggeving.
Tijdens het filmen van een reportage kan audio, foto en videomateriaal gemaakt van de beeltenis en stem van een persoon. Dit materiaal wordt verwerkt tot een televisiereportage betreffende een bepaald onderwerp. Hierdoor verwerk je al verschillende bijzondere categorieën persoonsgegevens. Onder andere of iemand een bepaalde etnische afkomst heeft, of een persoon een bepaald politieke of religieuze ideologie heeft, of dat een persoon lid is van een vakbond. Als er verslag wordt gedaan van een misdrijf of rechtszaak kan het zijn dat er gebruik wordt gemaakt van persoonsgegevens betreffende strafrechtelijke veroordelingen en strafbare feiten.
Minderjarigen en de AVG
Journalisten moeten alert zijn tijdens het maken van audio, foto en video materiaal van minderjarigen (<16 jaar oud). Omdat minderjarigen juridisch zelf niet veel mogen beslissen, is het belangrijk dat er expliciete toestemming wordt gegeven door de ouders/voogden van de minderjarigen voor het gebruiken van dit materiaal. Dit moet tevens op een later tijdstip ook nog aantoonbaar zijn. Dit is bijvoorbeeld van toepassing als er een reportage wordt gemaakt op een basisschool of een sportvereniging. Tijdens publieke evenementen is dit alweer lastiger. Bij het maken van sfeer impressies is het immers niet mogelijk om toestemming te vragen aan de ouders/voogden van alle minderjarigen die in beeld komen.
Nieuwsorganisaties moeten evengoed rekening houden met de AVG
Het houdt niet in dat nieuwsorganisaties helemaal niets te maken hebben met de AVG. Alle vormen van gegevensverwerking door nieuwsorganisaties die niet voor uitsluitend journalistieke doeleinden zijn, zijn alsnog onderworpen aan de AVG. Naast het ‘journalistieke-deel’ van een nieuwsorganisatie zijn er ook nog de diverse administratieve afdelingen zoals Human Resources of Finance. Deze krijgen veel te maken met persoonsgegevens van hun werknemers en/of freelancers. Voor dit soort reguliere werkzaamheden gelden er dus geen uitzonderingen. Tevens is er geen uitzondering op artikel 1 tot 5 van de AVG waarin onder andere het materieel en territoriaal toepassingsgebied wordt besproken en waar de beginselen van gegevensverwerking in worden genoemd:
- Rechtmatigheid, behoorlijkheid en transparantie van gegevensverwerking
- Doelbinding
- Minimale gegevensverwerking
- Juistheid van gegevens die worden verwerkt
- Opslagbeperking
- Integriteit en vertrouwelijkheid
Twee maanden na het intreden van de AVG is het journalistieke deel nog steeds een vrij grijs gebied en de grenzen zullen nog gevonden moeten worden. Dit is iets waar in de komende jaren meer inzicht in zal moeten komen uit de praktijk.
