Tegenwoordig worden er in Nederland allerlei maatregelen genomen om de veiligheid te vergroten. Eén van deze maatregelen is het vernieuwen van de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten. Met het vernieuwen van deze wet, krijgen de Algemene Inlichtingen en Veiligheidsdienst (AIVD) en de Militiaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (MIVD) de mogelijkheid om grote hoeveelheden internetverkeer af te tappen. In mijn blog ga ik nader toelichten waarom modernisering van de wet nodig is, wat de sleepwet inhoud, welke invloed het gebruik van deze middelen heeft op de privacy van inwoners, op welke wijze er toezicht plaatsvindt en waarom men dit referendum massaal steunt.
Ouderwetse regels
De huidige wet inlichtingen- en veiligheidsdiensten dateert uit 2002, en dan te bedenken dat Facebook (2004) en Whatsapp (2009) pas later zijn opgericht. Met de komst van deze communicatiemiddelen, is het logisch dat de huidige wetgeving achterhaald is.
Daarnaast zijn er momenteel ook urgente zaken, zoals de opsporing van terroristen en de digitale dreiging vanuit andere landen, welke modernisering van de wet vereisen. Bij een redelijk vermoeden dienen deze diensten namelijk toegang te krijgen tot de communicatiemiddelen van de verdachte en dat is niet mogelijk met de huidige wet- en regelgeving. Kortom, het is logisch dat een vernieuwing van de wet nodig is om hedendaagse dreigingen tijdig te kunnen traceren en voorkomen.
De sleepwet
De vernieuwde wet inlichtingen- en veiligheidsdiensten, oftewel sleepwet, geeft de AIVD en MIVD extra middelen om de veiligheid van Nederland te borgen. De grootste veranderingen zijn: er mag een zogenaamd ‘sleepnet’ worden ingezet om massaal communicatie op te vangen, alle geautomatiseerde apparaten mogen gehackt worden, er mag een geheime DNA-databank worden opgericht waarin iedereen terecht kan komen en de verzamelde data mag zonder enige analyse gedeeld worden met buitenlandse inlichtingendiensten.
Het eerdergenoemde ‘sleepnet’ heeft haar naam te danken aan het feit dat het geen gerichte actie is. Bij verdenking van een persoon, kan met behulp van het ‘sleepnet’ alle communicatie in de wijk worden afgetapt, dus ook de communicatie van onschuldige burgers.
Invloed op privacy en toezicht
De AIVD en MIVD gebruiken de middelen om mogelijke bedreigingen op de democratische rechtsorde in de gaten te houden. Het is belangrijk dat de veiligheidsdiensten onder toezicht geplaatst worden, zodat er geen misbruik wordt gemaakt van de extra middelen. Anders bestaat de mogelijkheid dat men het idee heeft dat ze niet meer kunnen zeggen wat ze willen en daarmee wordt er inbreuk gemaakt op het privacy-grondrecht van de burger.
Ten aanzien van het toezicht dient allereerst de minister van Veiligheid en Justitie het verzoek van de veiligheidsdiensten goed te keuren. Vervolgens moet een toetsingscommissie (TIB) controleren of de aanvraag rechtmatig is. Indien blijkt dat het verzoek niet rechtmatig is, wordt het verworpen. De onafhankelijkheid van de toetsingscommissie dient te worden gewaarborgd doordat deze bestaat uit een drietal personen welke worden gekozen in samenspraak met de Nationale Ombudsman, de vicepresident van de Raad van State en de president van de Hoge Raad.
Daarnaast volgt nog een extra toetsing. Deze wordt uitgevoerd door de bestaande toezichthouder: de Commissie van Toezicht op de Inlichtingen- en de veiligheidsdiensten (CTIVD). Indien het CTIVD alsnog besluit dat het verzoek niet correct is, dan mag het onderzoek doen en daarover rapporteren aan het parlement. Het parlement zal de bevindingen vervolgens terugleggen aan het TIB, de eerste toezichthouder. Alleen wanneer het CTIVD naar aanleiding van de klacht van een burger een onderzoek start, is het mogelijk om een bindend advies uit te brengen. De burgers kunnen enkel een klacht indienen wanneer zij getapt worden.
Massale steun van het referendum
Vijf studenten van de Universiteit van Amsterdam zijn van mening dat de nieuwe wet voor inlichtingen- en veiligheidsdiensten niet thuishoort in een democratie. Het referendum kreeg de steun van 384.126 geldige verzoeken.
Het referendum is slechts raadgevend maar kan niet voorkomen dat de wet in werking treedt. De burger krijgt de kans om een signaal te geven aan de overheid, namelijk of de burger het eens is met de bepaling of dat het wenselijk is dat er nog een kritisch naar de bepaling gekeken wordt. Op advies van de Raad zal het referendum samenvallen met de gemeenteraadsverkiezingen van 21 maart 2018.
