Je herkent het wel, je bent rustig op Facebook door je tijdlijn aan het scrollen en komt allerlei nieuwsberichten tegen. Plots zie je een titel die je aanspreekt. Je raakt geïnteresseerd en klikt erop. Na het lezen van het artikel besluit je om het artikel te delen of door te sturen, maar je staat er niet bij stil dat de inhoud van het bericht mogelijk ‘fake’ is. Laat staan dat je beseft wat het verspreiden van nepnieuws teweeg kan brengen. Door middel van dit blog wil ik jullie bewust maken van nepnieuws, hoe je het kunt herkennen en waarom het zo gevaarlijk kan zijn.
Nepnieuws en cyber propaganda
“Nepnieuws is nieuws dat niet (volledig) op waarheid berust en dat wordt verspreid om de publieke opinie te beïnvloeden en/of geld te verdienen” (bron: Ensie.nl). Het is er al heel lang, maar met de komst van social media is het eenvoudiger dan ooit tevoren om nepnieuws en propaganda de wereld in te helpen.
Deze manier van beïnvloeden en geld verdienen is momenteel (nog) niet strafbaar in Nederland. Het kan namelijk over het algemeen niet worden geplaatst onder valsheid in geschriften (art. 255 Strafrecht). Zo hebben wij in Nederland al jaren ‘De Speld’: een satirisch online nieuwsmagazine. Er zijn nog altijd mensen die hedendaags geloven dat er nieuwsartikelen van de Speld op de waarheid berusten. Gezien de mogelijke gevolgen is het verontrustend dat wat waar is niet kan onderscheiden van wat niet waar is.
Het herkennen van nepnieuws
Facebook en Google maken gebruik van algoritmes om te bepalen welk nieuws en welke zoekresultaten jij te zien krijgt. Bij het liken, delen of plaatsen van een reactie, weet Facebook dat de gebruiker dit interessant vindt. Hierdoor krijg je telkens dezelfde soort berichten te zien en worden andere berichten niet getoond. Dit zorgt ervoor dat er telkens opnieuw dezelfde informatie wordt getoond. De gebruiker krijgt daarmee bevestigd wat die al wist, dit wordt ook wel de ‘filter bubble’ genoemd. Het gevaar hiervan is dat er een mening wordt gevormd op basis van enkele bronnen, waardoor men minder kritisch en gemakkelijker beïnvloedbaar wordt. Het is belangrijk dat men zich hiervan bewust is en in staat is om nepnieuws te herkennen, daarom heb ik een aantal tips opgesteld:
1. Controleer de afzender
Het is handig om te weten of de afzender echt bestaat, controleer dit aan de hand van het kopje ‘over ons’ in de disclaimer. Daarnaast kun je de persoon of organisatie altijd opzoeken op bijvoorbeeld Google en LinkedIn.
2. Wat is de boodschap en het doel van de afzender?
Het overbrengen van informatie heeft een doel. Om nepnieuws te onderscheiden van echt nieuws is het belangrijk om de typen nepnieuws te kunnen herkennen. Hieronder worden de verschillende typen kort beschreven (bron: Marketingfacts).
- Satire. Vorm: duidelijk nep, komische ondertoon. Doel: vermaak.
- Clickbait. Vorm: verzonnen of opgeblazen nieuws. Doel: geld verdienen.
- Politiek. Vorm: waarheid verdraaien of halve waarheden. Doel: concurrentie zwartmaken, propaganda.
- Commercieel. Vorm: verzonnen of recycled oud nieuws. Doel: twijfel zaaien, concurrentie zwartmaken.
- Pseudowetenschappelijk. Vorm: vaak verzonnen verhalen of samenzweringen met medische insteek. Doel: geld verdienen, samenzwering ontmaskeren
3. Op welke wijze probeert hij dit doel te bereiken/welke techniek wordt er gebruikt?
Hierbij spelen emotie, het weglaten van zaken, camerastandpunt, muziekkeuze, etc. een rol. Dit zijn namelijk middelen om een boodschap sterker te maken.
4. Informatie controleren op juistheid
Controleer of de informatie enkel te zien is op social media of ook op gerespecteerde nieuwssites. Daarnaast is het verstandig om de onderbouwing te controleren op juistheid. Het komt namelijk met enige regelmaat voor dat een artikel wordt onderbouwd met een onderzoek dat niet in verband staat met het artikel, achterhaald is of dat de betrouwbaarheid van de onderzoeksmethode in twijfel kan worden getrokken.
5. Controleren welke bron er is gebruikt
Vaak worden onderzoeken gebruikt als bron voor een artikel. Controleer hierbij of het onderzoek is achterhaald, welke methode er is gebruikt voor het onderzoek en wat de doelgroep was. Naast onderzoek, kan de afzender ook gebruik maken van een andere website als bron. Beoordeel de informatie op deze websites met een kritische blik.
6. Controleer de foto’s die er worden gebruikt
Nepnieuws is anno 2017 een trend die Facebook en Google kritiek oplevert. Beide bedrijven ontwikkelen daarom maatregelen om nepnieuws te voorkomen en verminderen. Google heeft een Reverse Image Search ontwikkeld, daarmee kun je een URL of afbeelding gebruiken om te zoeken naar bijbehorende artikelen. Het komt namelijk regelmatig voor dat foto’s opnieuw worden gebruikt om nepnieuws kracht bij te zetten.
Daarnaast speelt interpretatie een rol bij het herkennen van nepnieuws. Voor de mens is het namelijk lastig om te bepalen wat de relatie tussen de ‘werkelijkheid’ is en ‘onze interpretatie van de werkelijkheid’. Daardoor heeft de mens de neiging om de interpretatie werkelijkheid te laten zijn. Dit aspect behoort tot het onvermogen van de mens.
Het gevaar van nepnieuws
Omdat we nieuws vaak zonder meer geloven, is het gevaarlijk. Het nieuws wordt vervolgens verkondigd aan vrienden of via social media. Dat deze vorm van nieuws levensbedreigend kan zijn bleek eind 2016, toen werd er naar aanleiding van nepnieuws geschoten in een restaurant in de Verenigde Staten. Naast dit voorbeeld zijn er nog tal van voorbeelden waarin nepnieuws (ernstig) nadelige gevolgen heeft.
We moeten ons bewust zijn van het feit dat nepnieuws er al heel lang is en dat het met de komst van social media alleen maar gemakkelijker is om nepnieuws te verspreiden. Gelukkig nemen steeds meer bedrijven stappen tegen nepnieuws. De vraag is of hiermee het nepnieuws compleet verdwijnt. Tot die tijd kunnen de bovenstaande tips helpen bij het filteren van nieuws.
